درک سیستم عصبی محیطی: عملکرد، ساختار و اختلالات

سیستم عصبی محیطی چیست؟

سیستم عصبی محیطی شامل تمام اعصاب خارج از مغز و نخاع می‌باشد. این سیستم به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود: سیستم عصبی سوماتیک و سیستم عصبی خودمختار. سیستم عصبی سوماتیک مسئول حرکات ارادی و انتقال اطلاعات حسی است، و سیستم عصبی خودمختار عملکردهای غیرارادی مانند ضربان قلب، هضم و سرعت تنفس را کنترل می‌کند.

ساختار عصب

اعصاب بخشی از سیستم عصبی محیطی هستند و نقش حیاتی در انتقال پیام‌ها بین مغز، نخاع، و بقیه بدن ایفا می‌کنند. برای درک بهتر عملکرد اعصاب، لازم است با ساختار آن‌ها آشنا شویم.

عصب‌ها از مجموعه‌ای از نورون‌ها تشکیل شده‌اند که توسط بافت‌های همبند محافظت و حمایت می‌شوند. یک عصب به طور کلی شامل اجزای زیر است:

1) نورون ها (سلول های عصبی)

– آکسون‌ها: رشته‌های بلند و نازکی که پیام‌های الکتریکی را از جسم سلولی نورون به نواحی دیگر بدن انتقال می‌دهند. آکسون‌ها با لایه‌ای از میلین پوشیده شده‌اند که سرعت انتقال پیام‌های عصبی را افزایش می‌دهد.
– دندریت‌ها: شاخه‌های کوتاه و منشعب که پیام‌ها را از نواحی دیگر بدن به جسم سلولی نورون انتقال می‌دهند.

2) بافت‌های همبند

– اندونوریوم(Endoneurium): لایه‌ای نازک از بافت همبند که هر آکسون را به صورت جداگانه احاطه می‌کند.
– پری‌نوریوم(Perineurium): لایه‌ای از بافت همبند که گروهی از آکسون‌ها را به نام فاسیکل (fascicle) در بر می‌گیرد.
– اپی‌نوریوم(Epineurium): لایه‌ای ضخیم‌تر از بافت همبند که کل عصب را احاطه می‌کند و از عصب در برابر آسیب‌های مکانیکی محافظت می‌کند.

3) رگ های خونی:

اعصاب دارای شبکه‌ای از رگ‌های خونی کوچک هستند که به تأمین مواد مغذی و اکسیژن مورد نیاز سلول‌های عصبی کمک می‌کنند و ضایعات متابولیکی را از بین می‌برند.

انواع عصب‌ها

اعصاب را می‌توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد:

1) اعصاب حسی

این اعصاب اطلاعات حسی را از گیرنده‌های حسی (مانند پوست، عضلات و اندام‌ها) به سیستم عصبی مرکزی منتقل می‌کنند.

2) اعصاب حرکتی

این اعصاب پیام‌های حرکتی را از سیستم عصبی مرکزی به عضلات و غدد منتقل می‌کنند تا حرکات ارادی و عملکردهای بدن را کنترل کنند.

3) اعصاب مختلط

این اعصاب هم شامل آکسون‌های حسی و هم آکسون‌های حرکتی هستند و قادر به انتقال پیام‌های حسی به سیستم عصبی مرکزی و پیام‌های حرکتی به عضلات و غدد می‌باشند.

سیستم عصبی سوماتیک (Somatic neuvous system)

سیستم عصبی سوماتیک شامل اعصاب جمجمه‌ای و نخاعی است:

– اعصاب جمجمه‌ای: ۱۲ جفت عصب جمجمه‌ای مستقیماً از مغز خارج می‌شوند. این اعصاب در عملکردهای حسی و حرکتی سر و گردن دخالت دارند.
– اعصاب نخاعی: ۳۱ جفت عصب نخاعی از نخاع خارج می‌شوند و قسمت‌های مختلف بدن را عصب‌دهی می‌کنند. هر عصب نخاعی دارای یک ریشه پشتی (حسی) و یک ریشه شکمی (حرکتی) است.
۳۱ جفت عصب نخاعی شامل:- C1-C8 (Cervical)
– T1-T12 (Thoracic)
– L1-L5 (Lumbar)
– S1-S5 (Sacral)
– Coccygeal (1 عدد)

سیستم عصبی خودمختار (Autonomic nervous system)

سیستم عصبی خودمختار به دو بخش سمپاتیک و پاراسمپاتیک تقسیم می‌شود:

– سیستم عصبی سمپاتیک (SNS): که به عنوان سیستم “مبارزه یا گریز” شناخته می‌شود، بدن را برای موقعیت‌های استرس‌زا یا اضطراری آماده می‌کند و باعث افزایش ضربان قلب، گشاد شدن مجاری هوا و مهار هضم می‌شود.
– سیستم عصبی پاراسمپاتیک(PNS): که به عنوان سیستم “استراحت و هضم” شناخته می‌شود، موجب آرامش و بازیابی بدن می‌شود و باعث کاهش ضربان قلب، تحریک هضم و حفظ انرژی می‌گردد.

عملکرد های سیستم عصبی محیطی

وظیفه اصلی سیستم عصبی محیطی اتصال CNS به اندام‌ها و اعضای بدن است و به طور اساسی به عنوان یک رابط ارتباطی عمل می‌کند. عملکردهای خاص آن شامل موارد زیر است:

– عملکردهای حسی: تشخیص تغییرات محیطی و انتقال این اطلاعات به .CNS این اطلاعات شامل احساساتی مانند لمس، درد، دما و حس موقعیت بدن (Proprioception) می‌شود.
– عملکردهای حرکتی: انتقال دستورهای حرکتی از CNS به عضلات اسکلتی برای کنترل حرکات ارادی.
– عملکردهای خودمختار: تنظیم عملکردهای غیرارادی مانند ضربان قلب، فشار خون، هضم و سرعت تنفس.

اختلالات رایج سیستم عصبی محیطی

سیستم عصبی محیطی می‌تواند توسط انواع اختلالات تحت تأثیر قرار گیرد که می‌توان آن‌ها را به طور کلی به نوروپاتی‌ها و سندرم‌های فشردگی عصبی دسته‌بندی کرد:

1) نوروپاتی‌ها: نوروپاتی‌ها به دلیل آسیب به اعصاب محیطی رخ می‌دهند و می‌توانند توسط عوامل مختلفی از جمله دیابت، عفونت‌ها، شرایط ارثی و قرار گرفتن در معرض سموم ایجاد شوند. علائم نوروپاتی‌ها می‌تواند شامل بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن، ضعف عضلانی و درد باشد.
– نوروپاتی دیابتی: یک عارضه شایع دردیابت است که اعصاب در پاها و انگشتان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
– سندرم گیلن باره: یک اختلال خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اعصاب محیطی حمله می‌کند و منجر به ضعف عضلانی و فلج می‌شود.
2) سندرم‌های فشردگی عصبی این اختلالات زمانی رخ می‌دهند که یک عصب تحت فشار قرار میگیرد و باعث درد و اختلال در عملکرد می‌شود.
– سندرم تونل کارپ: فشردگی عصب مدیان در مچ دست که باعث درد و بی‌حسی در دست و انگشتان می‌شود.
– سیاتیک: فشردگی عصب سیاتیک، اغلب به دلیل دیسک های کمری و همچنین درگیری عضله پیریفرمیس ، که باعث دردی می‌شود که تا پایین پا انتشار پیدا میکند.

تشخیص و درمان

تشخیص اختلالات سیستم عصبی محیطی اغلب شامل ترکیبی از ارزیابی بالینی، مطالعات تصویربرداری (مانند MRI و CT اسکن) و تست های تشخیصی الکتریکی (مانند EMG و NCV) می‌شود.

درمان بر اساس اختلال خاص متفاوت است و شامل داروها، فیزیوتراپی و در برخی موارد جراحی می باشد. برای نوروپاتی‌ها، مدیریت بیماری های زمینه‌ای مانند دیابت بسیار مهم است. برای سندرم‌های فشردگی عصبی، درمان‌ها شامل بی حرکت کردن مچ،فیزیوتراپی، تزریق کورتیزون و جراحی (جهت برداشتن فشار) باشد.

نتیجه گیری

سیستم عصبی محیطی یک جزء حیاتی از شبکه ارتباطی بدن انسان است که باعث می شود که مغز و نخاع با بقیه بدن در ارتباط باشند. درک ساختار PNS و عملکردهای آن به شناخت اهمیت حفظ سلامت اعصاب و پاسخگویی به موقع به اختلالات کمک می‌کند.